Nghe kém ở trẻ: Nhận biết qua cách con nói

Nghe kém ở trẻ không chỉ khiến trẻ khó tiếp thu âm thanh mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng nói, nhận thức và cả sự phát triển toàn diện. Tình trạng này có thể chỉ diễn ra tạm thời, nhưng cũng có trường hợp kéo dài suốt đời. Tin vui là nhiều biến chứng có thể phòng tránh được nếu phát hiện sớm. Vì vậy, nhận biết kịp thời các dấu hiệu bất thường, hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng đúng phương pháp điều trị sẽ là chìa khóa giúp bảo vệ thính lực và tương lai của trẻ.

1. Nguyên nhân nghe kém

Khả năng nghe và nhận biết âm thanh là nhờ sự phối hợp tinh vi của bộ máy thính giác – từ tai ngoài cho tới các trung khu ở não bộ. Tai chỉ là “cửa ngõ” đầu tiên, sau đó âm thanh được xử lý qua nhiều bước:

• Bộ phận dẫn truyền âm thanh: gồm tai ngoài, tai giữa và hệ thống dịch trong tai.

• Bộ phận tiếp nhận: tai trong – nơi chuyển đổi sóng âm thành xung thần kinh.

• Dây thần kinh thính giác: dẫn truyền tín hiệu âm thanh từ tai tới não.

• Vỏ não thùy thái dương: trung tâm phân tích và “giải mã” âm thanh.

Những nguyên nhân của nghe kém ở trẻ em

Bất kỳ tổn thương nào ở một hoặc nhiều vị trí trên đều có thể gây nghe kém. Về cơ bản, nguyên nhân nghe kém ở trẻ được chia thành 3 nhóm: nghe kém dẫn truyền, nghe kém tiếp nhận – thần kinh, và nghe kém hỗn hợp.

1. Nghe kém dẫn truyền

Xảy ra khi âm thanh bị cản trở trên đường truyền từ tai ngoài đến tai trong. Nguyên nhân thường gặp gồm:

• Tai ngoài: tắc ống tai do ráy tai, dị vật; viêm nhiễm; chấn thương; dị dạng bẩm sinh.

• Tai giữa:  Viêm tai giữa cấp hoặc mạn, thủng màng nhĩ, chấn thương tai, khối u, bất thường bẩm sinh ở tai giữa.

2. Nghe kém tiếp nhận – thần kinh

Là tình trạng tổn thương ở tai trong, dây thần kinh thính giác hoặc trung khu thính giác ở não. Nguyên nhân gồm:

• Bẩm sinh: nhiễm trùng trong giai đoạn sơ sinh (CMV, rubella , giang mai), dị dạng tai trong.

• Di truyền: bệnh lý di truyền về thính lực, có thể kèm theo dị tật bẩm sinh khác.

• Mắc phải: viêm nhiễm tai trong, sử dụng thuốc độc tai (đặc biệt là kháng sinh nhóm aminoglycoside), hoặc các bệnh lý giai đoạn sơ sinh như toan chuyển hóa, vàng da nặng.

3. Nghe kém hỗn hợp

Kết hợp cả hai cơ chế trên: vừa có vấn đề ở đường dẫn truyền âm thanh, vừa tổn thương bộ phận tiếp nhận – thần kinh.

Cần khám chuyên khoa  Tai Mũi Họngcàng sớm càng tốt khi nghi ngờ trẻ bị nghe kém

2. Khi nào cần nghĩ đến nghe kém ở trẻ em?

Phát hiện sớm nghe kém là chìa khóa giúp trẻ được can thiệp kịp thời, phát triển ngôn ngữ và kỹ năng như các bạn cùng trang lứa. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo theo từng giai đoạn tuổi:

Làm thế nào để phát hiện trẻ có nghe kém

Trẻ dưới 6 tháng

• Không giật mình, khóc hoặc phản ứng khi nghe tiếng động lớn.

• Không quay đầu tìm kiếm khi có giọng nói.

• Vẫn ngủ say dù có âm thanh lớn ngay gần.

Từ 6–12 tháng

• Không phản ứng trước giọng nói của người thân.

• Không bập bẹ, ậm ừ như những em bé khác.

• Không hiểu các từ đơn giản như “chào” hoặc “vỗ tay” ở 12 tháng tuổi.

• Không quay đầu về phía âm thanh hoặc khi được gọi tên.

Từ 12–18 tháng

• Không định hướng chính xác về hướng có tiếng gọi.

• Không phản ứng với các âm thanh quen thuộc.

• Không bắt chước hay sử dụng các từ đơn giản như “ba”, “bà”…

• Không nghe rõ tivi ở âm lượng bình thường.

Từ 2–3 tuổi

• Không thực hiện yêu cầu bằng lời nói nếu không có gợi ý bằng hình ảnh hoặc hành động.

• Không nhắc lại được các cụm từ đơn giản.

• Không xác định được nơi phát ra âm thanh.

• Không hiểu và không nói được các từ cơ bản như “đi”, “con”, “to”…

Từ 4–5 tuổi

• Không thể kể lại những việc mình vừa làm.

• Không duy trì được một cuộc trò chuyện đơn giản.

• Câu nói khó hiểu, ngữ âm không rõ.

Lứa tuổi đến trường

• Thiếu tập trung, học lực giảm, hay bị hiểu nhầm dẫn đến phản ứng tiêu cực.

• Ngại giao tiếp, có xu hướng thu mình.

💡 Lưu ý quan trọng: Nếu trẻ có bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, phụ huynh cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa Tai Mũi Họng càng sớm càng tốt. “Thời điểm vàng” để can thiệp giúp trẻ cải thiện thính lực và phát triển ngôn ngữ bình thường là trước 24 tháng tuổi.

Khi nghi ngờ trẻ bị nghe kém, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa Tai Mũi Họng càng sớm càng tốt để xác định nguyên nhân và có hướng điều trị kịp thời.

 3.Cần làm gì khi nghi ngờ trẻ bị nghe kém?

Quy trình thăm khám thường gồm các bước:

1. Khai thác tiền sử bệnh và các yếu tố liên quan

Bác sĩ sẽ hỏi về:

• Tình trạng sức khỏe của mẹ trong quá trình mang thai.

• Thời điểm và hoàn cảnh phát hiện dấu hiệu nghe kém ở trẻ.

• Các bệnh lý đi kèm của trẻ.

• Thuốc và phương pháp điều trị đã sử dụng trước đó.

2. Khám lâm sàng bằng dụng cụ và nội soi Tai Mũi Họng

Mục đích là đánh giá toàn bộ cấu trúc tai – mũi – họng và các vùng liên quan:

• Vành tai, ống tai ngoài: phát hiện dị dạng, loại bỏ ráy tai hoặc dị vật.

• Màng nhĩ: kiểm tra tình trạng kín hay thủng, phát hiện bất thường ở tai giữa.

• Mũi xoang: phát hiện viêm, dị tật hốc mũi hoặc VA quá phát.

• Đầu – cổ: tìm các dị dạng bẩm sinh khác.

3. Các thăm dò thính giác chuyên sâu

Tùy độ tuổi và tình trạng của trẻ, bác sĩ có thể chỉ định:

• Đo nhĩ lượng và phản xạ cơ bàn đạp.

• Đo âm ốc tai.

• Đo đáp ứng thính giác thân não.

• Đo đáp ứng thính giác ở trạng thái ổn định.

• Đo thính lực qua quan sát hành vi, tăng cường thị giác hoặc trò chơi có điều kiện.

4. Chẩn đoán hình ảnh

• Chụp cắt lớp vi tính (CT) xương thái dương hoặc

• Chụp cộng hưởng từ (MRI) sọ não
  → Giúp phát hiện các bất thường giải phẫu và hỗ trợ lên kế hoạch điều trị, phẫu thuật phục hồi thính lực.

Hiện nay, nhiều cơ sở y tế được trang bị máy móc hiện đại, cho phép phát hiện sớm và đánh giá chính xác mức độ nghe kém của trẻ.

4. Điều trị nghe kém ở trẻ em

Nghe kém ở trẻ cần được can thiệp sớm để hạn chế tối đa ảnh hưởng đến ngôn ngữ, nhận thức và khả năng giao tiếp. Quá trình điều trị thường cần sự phối hợp của nhiều chuyên khoa như Tai Mũi Họng, Thính học, Nhi khoa, Phục hồi chức năng, cùng với sự đồng hành tích cực của gia đình, nhà trường và cộng đồng. Các phương pháp điều trị phổ biến gồm:

• Phẫu thuật: đặt ống thông khí tai giữa, tái tạo tai ngoài hoặc tai giữa, chỉnh hình chuỗi xương con, cấy máy trợ thính dẫn truyền qua xương, cấy ốc tai điện tử hoặc điện cực thính giác thân não.

• Sử dụng thiết bị trợ thính: máy trợ thính dẫn truyền qua đường khí hoặc đường xương.

• Ngôn ngữ trị liệu: huấn luyện phát âm, dạy sử dụng ngôn ngữ ký hiệu hoặc các phương tiện giao tiếp thay thế.

5. Lời khuyên của chuyên gia

Để phòng ngừa và phát hiện sớm nghe kém ở trẻ, cha mẹ cần lưu ý:

1. Tiêm chủng đầy đủ cho phụ nữ trước khi mang thai để giảm nguy cơ nhiễm bệnh gây ảnh hưởng đến thính giác của thai nhi.

2. Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào trong thời kỳ mang thai.

3. Thực hiện sàng lọc thính lực cho trẻ ngay từ khi chào đời.

4. Điều trị dứt điểm các bệnh lý nhiễm trùng vùng tai – mũi – họng.

5. Tránh để trẻ tiếp xúc với tiếng ồn lớn, bảo vệ vùng đầu khi vui chơi hoặc vận động.

6. Tiến hành xét nghiệm và tư vấn di truyền nếu gia đình có tiền sử nghe kém ở độ tuổi nhỏ.

7. Đưa trẻ đi khám chuyên khoa Tai Mũi Họng ngay khi xuất hiện dấu hiệu nghi ngờ giảm thính lực.

_______________