Viêm xoang ở trẻ em có gì khác so với người lớn?

1. Viêm xoang là gì?

 Xoang là các khoang rỗng nằm bên trong cấu trúc xương vùng mặt và hộp sọ, được lót bởi một lớp niêm mạc mỏng. Nhờ cấu tạo rỗng, xoang giúp làm nhẹ khối lượng xương, hỗ trợ lưu thông dưỡng chất nuôi dưỡng xương và điều hòa áp lực khi hô hấp.

Có bốn nhóm xoang chính:

• Xoang sàng (ethmoid): Nằm giữa hai hốc mắt, cạnh sống mũi; hình thành ngay từ khi trẻ chào đời và tiếp tục phát triển dần.

• Xoang hàm (maxillary): Nằm hai bên gò má; cũng xuất hiện từ lúc sơ sinh và lớn dần theo độ tuổi.

• Xoang trán (frontal): Nằm trên ổ mắt, vùng trán; bắt đầu hình thành rõ khi trẻ khoảng 7 tuổi.

• Xoang bướm (sphenoid): Ở sâu phía sau mũi; phát triển muộn hơn, thường rõ rệt khi bước vào tuổi dậy thì.

Các loại viêm xoang thường gặp

 Viêm Xoang là tình trạng lớp niêm mạc lót trong các xoang bị viêm và nhiễm trùng, thường xảy ra sau đợt cảm lạnh hoặc phản ứng dị ứng.

Các dạng viêm xoang phổ biến gồm:

• Cấp tính: Triệu chứng xuất hiện và kéo dài dưới 12 tuần, thường cải thiện khi điều trị sớm.

• Mạn tính: Biểu hiện bệnh kéo dài liên tục trên 12 tuần.

• Tái phát: Nhiễm trùng xoang xảy ra lặp lại nhiều lần trong năm (từ 3 đợt trở lên).

2. Nguyên nhân viêm xoang ở trẻ em

• Cấu trúc giải phẫu chưa hoàn thiện

  • Hệ thống xoang của trẻ chưa phát triển đầy đủ, các lỗ thông xoang hẹp và dễ bị bít tắc khi niêm mạc sưng viêm.

  • Xoang sàng và xoang hàm xuất hiện sớm nên thường bị ảnh hưởng trước; xoang trán và xoang bướm phát triển muộn nên ít gặp viêm hơn ở trẻ nhỏ.

• Hệ miễn dịch chưa trưởng thành

  • Khả năng đề kháng với virus, vi khuẩn còn yếu, dẫn đến tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp trên tái phát nhiều lần.

  • Khi bị cảm lạnh hoặc cúm, niêm mạc xoang dễ viêm và tiết dịch, gây viêm xoang thứ phát.

• Tần suất tiếp xúc nguồn lây cao

  • Trẻ thường xuyên sinh hoạt trong môi trường tập thể (nhà trẻ, mẫu giáo), dễ lây nhiễm virus gây cảm cúm, viêm mũi.

  • Hệ thống thông khí chưa tốt làm gia tăng nguy cơ tái phát.

• Dị ứng và cơ địa đặc biệt

  • Trẻ có cơ địa dị ứng hoặc bị viêm mũi dị ứng dễ phát triển thành viêm xoang mạn tính.

  • Dị ứng với bụi nhà, lông thú, phấn hoa… gây phù nề niêm mạc và bít tắc lỗ xoang.

Một số nguyên nhân gây viêm xoang ở trẻ

3. Dấu hiệu nhận biết viêm xoang ở trẻ

Biểu hiện viêm xoang ở trẻ thường thay đổi tùy lứa tuổi và cơ địa từng bé. Cha mẹ cần chú ý những triệu chứng đặc trưng dưới đây để phát hiện bệnh sớm:

👶 Trẻ nhỏ (dưới 5 tuổi)

• Chảy mũi kéo dài trên 7–10 ngày, dịch có thể trong, vàng hoặc xanh.

• Ho nhiều về đêm, đôi khi xuất hiện ban ngày nhưng nhẹ hơn.

• Vùng mặt hoặc quanh mắt sưng nhẹ.

• Hiếm gặp tình trạng đau đầu ở nhóm tuổi này do hệ thống xoang chưa phát triển hoàn chỉnh.

👦 Trẻ lớn và thanh thiếu niên

• Nghẹt mũi, chảy dịch mũi hoặc triệu chứng giống cảm lạnh kéo dài hơn 1 tuần.

• Dịch nhầy chảy xuống họng gây cảm giác vướng và khó chịu.

• Đau nhức vùng mặt, cảm giác căng tức khi cúi đầu.

• Hơi thở có mùi hôi khó chịu.

• Ho dai dẳng, sốt nhẹ đến sốt cao.

• Đau họng do dịch mũi chảy xuống.

• Sưng quanh mắt, thường rõ nhất vào buổi sáng sau khi ngủ dậy.

Các triệu chứng của viêm xoang có thể khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi.

Khi trẻ xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu trên, đặc biệt là triệu chứng kéo dài trên 10 ngày hoặc nặng dần, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám chuyên khoa Tai Mũi Họng để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

4. Chẩn đoán viêm xoang cho trẻ.

Một số xét nghiệm bổ sung có thể được thực hiện để chẩn đoán xác định bao gồm :

• Chụp X – quang xoang: hiển thị rõ các mô bên trong, xương và các cơ
• Chụp cắt lớp vi tính (còn gọi là CT hay CT Scan): sử dụng sự kết hợp của tia X và công nghệ máy tính để tạo hình ảnh ngang và dọc (thường gọi là các lát cắt) của cơ thể. Chụp CT cho thấy hình ảnh chi tiết của bất kỳ bộ phận nào của cơ thể, bao gồm xương, cơ, mỡ và các cơ quan. Chụp CT chi tiết hơn chụp X-quang tổng quát.
• Nuôi cấy dịch từ xoang: cho biết loại vi khuẩn gây viêm xoang để hỗ trợ chẩn đoán.

5. Điều trị viêm xoang ở trẻ em như thế nào?

Việc điều trị viêm xoang cần căn cứ vào nguyên nhân gây bệnh, thời gian mắc và mức độ tái phát. Dưới đây là các hướng xử trí phổ biến:

5.1 Viêm xoang do virus

• Trường hợp trẻ bị viêm xoang do nhiễm virus, hầu hết không cần sử dụng kháng sinh.

• Cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp hỗ trợ:

  • Thuốc giảm đau: Bác sĩ có thể chỉ định acetaminophen hoặc ibuprofen để giảm đau, hạ sốt. Cần tuân thủ liều lượng đúng theo hướng dẫn.

  • Chườm ấm: Đặt khăn hoặc gạc ấm lên vùng mũi, má để giảm khó chịu.

  • Xịt hoặc nhỏ mũi bằng dung dịch muối sinh lý: Giúp làm loãng dịch nhầy, giảm nghẹt mũi.

⚠️ Lưu ý: Không tự ý dùng thuốc cho trẻ khi chưa có chỉ định của bác sĩ để tránh tác dụng phụ không mong muốn.

5.2 Viêm xoang do vi khuẩn

• Nếu nguyên nhân là vi khuẩn, bác sĩ sẽ kê kháng sinh với liệu trình thường từ 10–21 ngày.

• Trong trường hợp trẻ không đáp ứng với kháng sinh ban đầu, bác sĩ có thể đổi sang loại khác phù hợp hơn.

• Nếu trẻ có kèm dị ứng, thuốc kháng histamin hoặc các thuốc chống dị ứng khác sẽ được chỉ định để giảm phù nề niêm mạc và cải thiện lưu thông xoang.

Sử dụng kháng sinh để điều trị nếu trẻ bị viêm xoang do nhiễm khuẩn

5.3 Viêm xoang tái phát hoặc mạn tính

• Với trẻ bị nhiễm trùng xoang tái đi tái lại hoặc kéo dài khó điều trị, bác sĩ có thể yêu cầu chụp X‑quang hoặc CT xoang để đánh giá tình trạng.

• Phác đồ điều trị có thể bao gồm:

  • Khám chuyên khoa tai – mũi – họng để xác định nguyên nhân chính xác.

  • Kháng sinh liều dài hơn khi có nhiễm khuẩn rõ rệt.

  • Thuốc corticosteroid dạng xịt hoặc nhỏ mũi nhằm giảm viêm, thường dùng kết hợp với kháng sinh.

  • Thuốc kháng histamin và dung dịch muối để làm sạch và thông thoáng xoang.

  • Liệu pháp miễn dịch hoặc tiêm phòng dị ứng giúp giảm phản ứng với các tác nhân như phấn hoa, bụi, nấm mốc.

  • Rửa mũi bằng nước muối sinh lý thường xuyên để giữ ẩm niêm mạc và loại bỏ dịch nhầy.

  • Phẫu thuật xoang: Chỉ áp dụng trong trường hợp nặng, khi các phương pháp bảo tồn không hiệu quả. Phẫu thuật giúp cải thiện đường dẫn lưu xoang, tuy nhiên rất ít khi thực hiện ở trẻ em.

6. Làm gì để ngăn ngừa bệnh viêm xoang?

Viêm xoang thường xuất hiện sau khi trẻ mắc cảm lạnh hoặc dị ứng và trong một số trường hợp hiếm, bệnh có thể gây biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng não. Cha mẹ có thể chủ động bảo vệ trẻ bằng những biện pháp sau:

• Duy trì độ ẩm trong nhà: Khi trẻ bị cảm lạnh, nên sử dụng máy tạo độ ẩm để giữ cho niêm mạc mũi và xoang không bị khô, giúp dịch tiết loãng hơn và dễ thoát ra ngoài. Đừng quên vệ sinh máy định kỳ để tránh nấm mốc phát triển.

• Rửa và xịt mũi bằng dung dịch muối sinh lý: Việc làm này hỗ trợ làm sạch dịch nhầy và giữ ẩm khoang mũi, giúp giảm nguy cơ bít tắc và viêm nhiễm.

Rửa và xịt mũi bằng dung dịch muối sinh lý ở trẻ

• Bổ sung đủ nước: Cho trẻ uống nước hoặc nước trái cây đều đặn mỗi 1–2 giờ để làm loãng chất nhầy, hỗ trợ dẫn lưu và ngăn mất nước khi bị bệnh.

• Loại bỏ yếu tố gây kích ứng: Tránh để trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, lông thú cưng và các chất gây dị ứng khác trong nhà. Những yếu tố này dễ làm viêm niêm mạc mũi và kích hoạt viêm xoang.

• Hạn chế bơi ở hồ khử clo: Nếu trẻ bơi lội, nên giảm thời gian tiếp xúc với nước có clo vì hóa chất này có thể gây kích ứng mũi và xoang.

• Giữ vệ sinh tay sạch sẽ: Rửa tay đúng cách giúp giảm nguy cơ lây nhiễm virus và vi khuẩn gây cảm lạnh, từ đó giảm khả năng khởi phát viêm xoang.

• Tiêm phòng đầy đủ: Các loại vắc-xin ngừa cúm và phế cầu giúp bảo vệ trẻ trước những bệnh lý đường hô hấp, giảm biến chứng viêm xoang.

• Tránh tiếp xúc với nguồn lây: Hạn chế để trẻ ở gần người bị cảm lạnh hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên để giảm khả năng bị lây bệnh.