Nguyên nhân viêm phế quản ở trẻ – Giải đáp từ chuyên gia

Viêm phế quản là một trong những bệnh lý hô hấp thường gặp nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trong những tháng thời tiết lạnh hoặc khi giao mùa. Nhiều cha mẹ cho rằng đây chỉ là bệnh ho cảm thông thường, nhưng thực tế viêm phế quản ở trẻ có thể tiến triển nhanh và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, suy hô hấp hoặc tái phát mạn tính.

Theo các bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng, mỗi năm có hàng nghìn trẻ phải nhập viện vì viêm phế quản cấp, đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi hoặc trẻ có sức đề kháng yếu. Việc hiểu rõ nguyên nhân gây viêm phế quản ở trẻ, nhận biết sớm các dấu hiệu và chăm sóc đúng cách sẽ giúp phụ huynh chủ động phòng ngừa và bảo vệ hệ hô hấp cho con.

1. Viêm phế quản là gì?

Viêm phế quản là tình trạng viêm nhiễm xảy ra tại đường thở dưới, còn được gọi là viêm sưng cuống phổi. Bệnh gây kích ứng, phù nề và tăng tiết dịch nhầy ở niêm mạc phế quản, khiến việc hô hấp trở nên khó khăn hơn.

Ở trẻ nhỏ, viêm phế quản là một trong những bệnh lý hô hấp phổ biến nhất, đặc biệt trong những tháng thời tiết lạnh hoặc khi giao mùa. Mặc dù đây là bệnh thường gặp, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, viêm phế quản có thể tiến triển thành viêm phổi, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe hô hấp của trẻ.

Trẻ em là đối tượng dễ mắc viêm phế quản do hệ miễn dịch còn non yếu. Những trẻ sống trong môi trường ô nhiễm, đông đúc hoặc có tiền sử sinh non, còi cọc, mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp (như ho gà, sởi, cúm, RSV…) sẽ có nguy cơ cao hơn.

Dấu hiệu nhận biết viêm phế quản ở trẻ

Các triệu chứng của viêm phế quản ở trẻ có thể xuất hiện từ nhẹ đến nặng, tùy theo giai đoạn bệnh:

• Giai đoạn đầu: trẻ có thể ho khan, hắt hơi, sốt nhẹ, ngạt mũi hoặc chảy nước mũi.

• Giai đoạn tiến triển: các biểu hiện trở nên nặng hơn như sốt cao, khó thở, thở khò khè, mệt mỏi, da xanh xao, thậm chí tím tái hoặc co giật trong những trường hợp nặng.

• Khi bệnh toàn phát: trẻ có thể sốt cao tới 39–40°C, ho dữ dội, ho kéo dài, có đờm đặc và dễ nôn sau ho. Đặc biệt, về đêm trẻ thở rít, ngủ không yên và hay quấy khóc.

Ngay khi phát hiện những biểu hiện bất thường, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế chuyên khoa hô hấp nhi để được thăm khám và điều trị đúng cách, tránh biến chứng nặng nề.

2. Nguyên nhân khiến trẻ dễ mắc viêm phế quản

Việc xác định nguyên nhân gây viêm phế quản ở trẻ giúp phụ huynh chủ động trong phòng ngừa và chăm sóc sức khỏe hô hấp cho con. Dưới đây là những yếu tố thường gặp nhất dẫn đến tình trạng này.

2.1. Nhiễm vi rút – Nguyên nhân hàng đầu gây viêm phế quản

Khoảng 80–90% trường hợp viêm phế quản ở trẻ em là do vi rút đường hô hấp gây ra. Một số loại vi rút thường gặp bao gồm:

• Virus hợp bào hô hấp (RSV)– nguyên nhân phổ biến nhất ở trẻ dưới 2 tuổi.

• Vi rút cúm (Influenza A, B).

•  Adenovirus, Coronavirus, Parainfluenza virus.

Trẻ nhỏ có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, sức đề kháng yếu nên rất dễ bị các loại vi rút này xâm nhập và tấn công. Vi rút làm tổn thương niêm mạc đường thở, gây viêm, phù nề và tăng tiết dịch nhầy, dẫn đến tình trạng ho, khò khè, khó thở đặc trưng của viêm phế quản.

Ngoài ra, nếu trẻ đang mắc các bệnh như viêm mũi họng, viêm tai giữa, viêm xoang mà không được điều trị triệt để, vi khuẩn hoặc vi rút có thể lan xuống phế quản và gây bệnh.

2.2. Môi trường sống ô nhiễm, thời tiết thay đổi thất thường

Yếu tố môi trường là “thủ phạm thầm lặng” khiến viêm phế quản ở trẻ ngày càng phổ biến.

• Không khí ô nhiễm, khói bụi, khói thuốc lá, khí thải công nghiệp là những yếu tố khiến niêm mạc hô hấp bị kích ứng và viêm nhiễm.

• Thời tiết chuyển mùa, đặc biệt là khi trời lạnh đột ngột, làm giảm khả năng thích ứng của hệ hô hấp, khiến trẻ dễ mắc bệnh hơn.

• Phòng ở bí bách, ẩm thấp hoặc có máy lạnh nhiệt độ quá thấp cũng góp phần làm tăng nguy cơ viêm phế quản.

Trẻ sống ở thành phố, trong môi trường có mật độ dân cư cao hoặc gần khu vực ô nhiễm thường dễ mắc các bệnh đường hô hấp hơn trẻ ở nông thôn, vùng có không khí trong lành.

2.3. Cách chăm sóc, sinh hoạt không đúng

Cách chăm sóc của cha mẹ có ảnh hưởng rất lớn đến việc trẻ có mắc viêm phế quản hay không. Một số sai lầm thường gặp gồm:

• Tắm nước lạnh, tắm lâu hoặc không lau khô người sau khi tắm.

• Không giữ ấm cho trẻ khi thời tiết trở lạnh.

• Cho trẻ nằm điều hòa quá lâu hoặc hít phải luồng gió lạnh trực tiếp.

• Dinh dưỡng kém, thiếu vitamin A, C, D khiến hệ miễn dịch suy yếu.

Những yếu tố trên không chỉ khiến trẻ dễ mắc viêm phế quản mà còn làm bệnh dễ tái phát nhiều lần và chuyển biến thành mãn tính nếu không được điều chỉnh.

2.4. Sử dụng thuốc kháng sinh sai cách

Một trong những nguyên nhân âm thầm nhưng nguy hiểm là việc lạm dụng kháng sinh.

Kháng sinh chỉ có tác dụng diệt vi khuẩn, trong khi phần lớn trường hợp viêm phế quản ở trẻ là do vi rút gây ra. Việc dùng kháng sinh không đúng chỉ làm rối loạn hệ vi sinh đường hô hấp, khiến trẻ dễ bị bội nhiễm vi khuẩn và kháng thuốc.

Do đó, phụ huynh tuyệt đối không nên tự ý mua kháng sinh cho con khi chưa có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

2.5. Hệ miễn dịch yếu hoặc bệnh nền hô hấp

Trẻ sinh non, nhẹ cân, hoặc có các bệnh lý bẩm sinh như hen phế quản, dị ứng, tim bẩm sinh thường có hệ hô hấp yếu, dễ bị vi rút tấn công hơn.

Ngoài ra, những trẻ hay mắc các bệnh như viêm mũi dị ứng, viêm xoang tái phát hoặc trào ngược dạ dày thực quản cũng có nguy cơ cao hơn do đường thở bị kích thích thường xuyên, dễ tổn thương.

3. Cách chăm sóc và điều trị khi trẻ bị viêm phế quản

3.1. Giữ ấm cơ thể và môi trường sống

Giữ ấm là bước đầu tiên và quan trọng nhất khi trẻ bị viêm phế quản. Cha mẹ nên:

• Cho trẻ mặc quần áo đủ ấm, đặc biệt là vùng cổ, ngực, bàn chân.

• Tránh cho trẻ ra ngoài khi thời tiết lạnh, gió mạnh hoặc ẩm thấp.

• Giữ phòng ở thông thoáng, sạch sẽ, không khói thuốc, không khói bếp.

3.2. Làm sạch đường thở, hỗ trợ tống đờm

Khi trẻ ho có đờm, cần giúp bé làm sạch phế quản để dễ thở hơn. Một số cách hỗ trợ gồm:

• Cho trẻ uống nhiều nước ấm để làm loãng đờm.

• Với trẻ sơ sinh, có thể vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý để giảm nghẹt mũi, giúp bé dễ thở.

• Với trẻ nhỏ chưa biết khạc, có thể hút mũi hoặc làm vật lý trị liệu hô hấp để loại bỏ dịch nhầy.

Phụ huynh tuyệt đối không nên dùng thuốc ức chế ho khi chưa có chỉ định, vì ho là phản xạ giúp tống đờm ra ngoài.

3.3. Bổ sung dinh dưỡng hợp lý

Chế độ dinh dưỡng đầy đủ là chìa khóa để trẻ nhanh hồi phục sau viêm phế quản:

• Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu, giàu vitamin và khoáng chất như: cháo, súp, trái cây, rau xanh.

• Bổ sung vitamin C, kẽm, omega-3 để tăng sức đề kháng.

• Với trẻ còn bú, nên cho bé bú nhiều cữ hơn để cung cấp nước và kháng thể tự nhiên.

3.4. Theo dõi sát sao các dấu hiệu bất thường

Nếu thấy trẻ sốt cao, thở nhanh, bú kém, da tím tái, li bì, cần đưa bé đến bệnh viện ngay để được thăm khám.
Trẻ sơ sinh dưới 2 tháng tuổi có thể diễn tiến bệnh rất nhanh, vì vậy cha mẹ tuyệt đối không được chủ quan.

3.5. Khi nào cần dùng kháng sinh hoặc nhập viện

Không phải mọi trường hợp viêm phế quản ở trẻ đều cần dùng thuốc kháng sinh. Bác sĩ chỉ chỉ định khi:

• Trẻ bị bội nhiễm vi khuẩn (có đờm vàng, sốt cao, bạch cầu tăng).

• Bệnh kéo dài trên 10 ngày không giảm.

• Trẻ có bệnh nền hoặc nguy cơ biến chứng nặng.

4. Phòng ngừa viêm phế quản cho trẻ

4.1. Tiêm chủng đầy đủ

Tiêm phòng giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc viêm phế quản do vi rút hoặc vi khuẩn. Cha mẹ cần đảm bảo trẻ được tiêm đủ các mũi phòng bệnh như: cúm, ho gà, sởi, phế cầu khuẩn, Hib…

4.2. Giữ môi trường sống trong lành

• Tránh cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc, khói than, bụi bẩn.

• Sử dụng máy lọc không khí nếu cần.

• Giữ phòng thoáng mát, vệ sinh đồ chơi, chăn ga thường xuyên.

4.3. Tăng sức đề kháng tự nhiên

• Cho trẻ vận động nhẹ nhàng, tắm nắng sớm mỗi ngày.

• Duy trì chế độ ăn cân đối, bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, D, kẽm.

• Hạn chế cho trẻ đến nơi đông người trong mùa dịch hô hấp.

KẾT LUẬN: 

Tóm lại, viêm phế quản ở trẻ là bệnh lý hô hấp phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu cha mẹ hiểu rõ nguyên nhân và chăm sóc đúng cách. Việc phát hiện sớm, điều trị đúng hướng và theo dõi cẩn thận sẽ giúp bé hồi phục nhanh, tránh biến chứng nặng nề như viêm phổi hoặc hen phế quản mạn tính.

____________________