Tại sao RSV là nguyên nhân hàng đầu gây viêm tiểu phế quản ở trẻ ?

RSV (virus hợp bào hô hấp) đang là nỗi lo của hàng triệu cha mẹ mỗi mùa cao điểm bệnh hô hấp. Virus này được xem là “thủ phạm” gây ra 50–80% trường hợp viêm tiểu phế quản và 30–40% ca viêm phổi ở trẻ dưới 1 tuổi phải nhập viện.
Trong vài năm gần đây, RSV bùng phát mạnh mẽ, trở thành nguyên nhân hàng đầu khiến nhiều trẻ nhỏ – kể cả trẻ hoàn toàn khỏe mạnh – phải nhập viện do khó thở, thở rít, hoặc viêm phổi nặng.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cứ 3 trẻ thì có 2 trẻ nhiễm RSV trong năm đầu đời. Khi RSV hoạt động mạnh, hơn 80% các ca nhiễm trùng đường hô hấp dưới (bao gồm viêm phổi và viêm tiểu phế quản) đều liên quan đến virus này.

1. Thực trạng bùng phát RSV tại Việt Nam – Báo động đỏ trong nhóm trẻ dưới 1 tuổi

Trong hai tháng gần đây, nhiều bệnh viện nhi ghi nhận tỷ lệ trẻ nhập viện do RSV tăng đột biến. Tại Bệnh viện Nhi Trung ương, 60–70% ca điều trị nội trú bệnh hô hấp là do virus hợp bào hô hấp RSV, đặc biệt ở nhóm trẻ dưới 6 tháng tuổi.

Điều đáng lo ngại là đa số trẻ nhập viện vì RSV là trẻ sinh đủ tháng, khỏe mạnh, không có bệnh lý nền. Theo các nghiên cứu,  70–90% trẻ phải nhập viện điều trịdo RSV thuộc nhóm này. Điều đó cho thấy, RSV không chỉ tấn công những trẻ yếu ớt mà cả những bé tưởng chừng khỏe mạnh bình thường.

Các chuyên gia cảnh báo, khi nhiễm RSV, trẻ có thể diễn tiến bệnh rất nhanh chỉ sau vài ngày, đặc biệt trong những tháng cao điểm mùa lạnh và ẩm.

2. Vì sao RSV lại dễ gây viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ?

2.1. Đặc điểm cấu trúc và cơ chế xâm nhập đặc biệt 

RSV có khả năng xâm nhập và tấn công trực tiếp các tế bào biểu mô lót đường hô hấp dưới, bao gồm cả tiểu phế quản. Khi virus nhân lên, chúng gây tổn thương, phá hủy lớp tế bào lót, làm bong tróc niêm mạc, kích thích phản ứng viêm mạnh.

Cơ thể trẻ phản ứng lại bằng cách tiết nhiều dịch nhầy, gây phù nề và tắc nghẽn lòng tiểu phế quản, dẫn đến khó thở, khò khè, và giảm trao đổi khí. Đây chính là cơ chế bệnh sinh đặc trưng khiến RSV trở thành nguyên nhân hàng đầu của viêm tiểu phế quản.

Không chỉ vậy, RSV còn có khả năng hợp nhất các tế bào biểu mô hô hấp thành “hợp bào”, khiến vùng tổn thương lan rộng hơn. Tổn thương này dễ lan xuống phổi, gây viêm phổi nặng nếu không được phát hiện sớm.

2.2. Hệ miễn dịch của trẻ nhỏ chưa hoàn thiện

Trẻ dưới 1 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 6 tháng, có hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, lượng kháng thể IgA và IgG thấp nên không đủ sức kháng lại virus RSV.
Ngoài ra, đường thở của trẻ nhỏ vốn hẹp hơn nhiều so với người lớn, nên chỉ cần lớp niêm mạc phù nề nhẹ hoặc có ít dịch tiết cũng đủ để gây tắc nghẽn đáng kể, khiến trẻ thở rít, thở nhanh, hoặc thậm chí ngừng thở ngắn.

Đây là lý do vì sao RSV ở người lớn chỉ gây cảm nhẹ, nhưng ở trẻ nhỏ lại có thể dẫn đến viêm tiểu phế quản nặng hoặc viêm phổi phải nhập viện.

2.3. Gây phản ứng viêm mạnh và kéo dài

Khác với nhiều virus hô hấp khác, RSV gây ra phản ứng viêm mạnh mẽ và kéo dài hơn. Sau khi nhiễm, cơ thể trẻ giải phóng hàng loạt chất trung gian viêm như interleukin, cytokine…, gây phù nề niêm mạc và tăng tiết dịch kéo dài.

Điều này khiến đường thở nhỏ bị tắc nghẽn liên tục, làm trẻ ho dữ dội, thở khò khè, thậm chí co kéo lồng ngực. Ở nhiều trường hợp, tình trạng viêm không hồi phục hoàn toàn mà để lại di chứng hẹp đường thở hoặc khò khè mạn tính, làm tăng nguy cơ hen phế quản trong tương lai.

3. Có thể tấn công cả trẻ khỏe mạnh – Không thể chủ quan

Nhiều phụ huynh lầm tưởng chỉ trẻ sinh non hoặc có bệnh nền mới bị RSV nặng. Tuy nhiên, thực tế hơn 70% ca nhập viện do RSV là trẻ khỏe mạnh trước đó.

RSV không chừa bất kỳ đối tượng nào. Virus này lây qua giọt bắn hoặc qua tiếp xúc bề mặt có virus – như đồ chơi, chăn gối, bàn tay của người chăm sóc.
Virus có thể tồn tại 6 giờ trên quần áo, 1 giờ trên tay người lớn, khiến việc kiểm soát nguồn lây trở nên rất khó khăn.

Đặc biệt, người lớn hoặc anh chị trong nhà nhiễm RSV có thể không biểu hiện triệu chứng rõ ràng nhưng vẫn lây sang trẻ sơ sinh khi ôm hôn, nựng má hoặc dùng chung đồ dùng.

Vì vậy, trong giai đoạn virus hoạt động mạnh (từ tháng 9 đến tháng 3 năm sau), các gia đình có trẻ nhỏ cần đặc biệt cẩn trọng.

4. Hậu quả nghiêm trọng 

Báo cáo Gánh nặng bệnh tật toàn cầu năm 2019 cho thấy RSV gây ra hơn 12,9 triệu ca nhiễm trùng đường hô hấp dưới, trong đó có 2,2 triệu ca nhập viện và hơn 66.000 trường hợp tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi.

Trẻ mắc RSV nặng không chỉ đối mặt với nguy cơ suy hô hấp cấp mà còn có thể gặp biến chứng lâu dài:

• Hen suyễn và khò khè tái diễn: do tổn thương mạn tính đường thở.

• Viêm tai giữa: virus lan qua vòi nhĩ gây viêm nhiễm kéo dài.

• Suy hô hấp mạn: nếu viêm tiểu phế quản kéo dài nhiều đợt.

• Ảnh hưởng phát triển thể chất: do thiếu oxy kéo dài.

Những hậu quả này khiến RSV trở thành mối đe dọa sức khỏe nghiêm trọng hàng đầu với trẻ sơ sinh và nhũ nhi.

5. RSV lây lan mạnh gấp 4 lần cúm mùa – Vì sao khó kiểm soát?

Các nghiên cứu cho thấy RSV có tốc độ lây lan nhanh gấp 4 lần cúm mùa.
Một người nhiễm RSV có thể lây cho 4–5 người khác chỉ trong vài ngày, ngay cả khi chưa có triệu chứng rõ rệt.

Do virus có thể tồn tại lâu trên bề mặt, trẻ dễ bị lây khi chạm tay vào đồ chơi, quần áo, chăn gối hoặc bàn tay người lớn có virus rồi đưa lên miệng, mũi.
Đặc biệt, môi trường đông đúc như nhà trẻ, lớp mẫu giáo, phòng chờ bệnh viện là nơi virus phát tán mạnh nhất.

Cha mẹ, ông bà, anh chị em là nguồn lây gián tiếp phổ biến, nhất là khi có thói quen hôn hít hoặc dùng chung muỗng, ly với trẻ nhỏ.

6.  Cách phòng RSV hiệu quả – Bảo vệ trẻ ngay từ tháng đầu đời

Hiện nay RSV chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Việc điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng và hỗ trợ hô hấp. Vì vậy, phòng bệnh vẫn là giải pháp quan trọng nhất.

6.1. Tiêm phòng RSV – Lá chắn bảo vệ trẻ khỏi viêm tiểu phế quản

Từ năm 2023, biện pháp tiêm phòng RSV đã được triển khai tại nhiều quốc gia và bắt đầu có mặt tại Việt Nam.
Các phương án bảo vệ gồm:

• Kháng thể đơn dòng dự phòng RSV: tiêm cho trẻ sơ sinh để giúp bảo vệ trong suốt mùa dịch.

• Vaccine cho mẹ bầu: giúp truyền kháng thể tự nhiên sang thai nhi, bảo vệ bé ngay sau sinh.

Việc tham khảo ý kiến bác sĩ sớm để tiêm phòng RSV là bước quan trọng giúp giảm nguy cơ viêm tiểu phế quản, viêm phổi và nhập viện trong năm đầu đời của trẻ.

6.2. Giữ môi trường sống sạch và thông thoáng

• Giữ phòng trẻ luôn thông thoáng, tránh khói thuốc, khói bếp.

• Vệ sinh đồ chơi, nôi, xe đẩy, mặt bàn thường xuyên bằng dung dịch sát khuẩn.

• Hạn chế đưa trẻ đến nơi đông người trong mùa dịch RSV.

• Rửa tay kỹ trước khi chạm vào trẻ, đặc biệt sau khi đi ra ngoài.

6.3. Theo dõi sớm các dấu hiệu bất thường

RSV giai đoạn đầu có thể chỉ là sổ mũi, ho khan, sốt nhẹ, nhưng nếu thấy trẻ:

• Ho nhiều, thở nhanh hoặc khò khè.

• Bỏ bú, bú kém.

• Thở rút lõm ngực hoặc tím tái môi.

→ Cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được chẩn đoán và hỗ trợ kịp thời. Việc can thiệp sớm giúp giảm nguy cơ suy hô hấp và biến chứng nguy hiểm.

7. Kết luận – RSV là “kẻ thù thầm lặng” của trẻ dưới 1 tuổi

RSV là nguyên nhân hàng đầu gây viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong năm đầu đời. Virus có khả năng xâm nhập sâu, gây viêm tắc đường thở dưới, khiến trẻ khó thở và phải nhập viện điều trị.

Với tốc độ lây lan nhanh, diễn tiến khó lường và chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, phòng bệnh RSV đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ viêm tiểu phế quản và viêm phổi nặng.

Cha mẹ cần chủ động tiêm phòng RSV, duy trì vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch, đồng thời theo dõi kỹ triệu chứng hô hấp của trẻ.

____________________