Kháng kháng sinh đang trở thành vấn đề y tế nghiêm trọng, đặc biệt trong điều trị các bệnh lý tai mũi họng ở trẻ nhỏ như viêm tai giữa. Nhiều cha mẹ khi thấy con uống thuốc nhiều đợt nhưng vẫn không khỏi, tái đi tái lại, thường nghĩ ngay đến “nhờn kháng sinh”. Tuy nhiên, theo các bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng, khái niệm đúng trong y học không phải là “nhờn kháng sinh” mà là “kháng kháng sinh” – tức là vi khuẩn gây bệnh không còn đáp ứng với loại kháng sinh đang được sử dụng nữa.
Điều này đồng nghĩa với việc, dù cha mẹ có tuân thủ cho trẻ uống thuốc đủ liều theo toa, bệnh vẫn không tiến triển tốt vì con vi khuẩn đã học cách “né tránh” kháng sinh. Nhưng, không phải trường hợp nào uống thuốc không khỏi cũng là kháng kháng sinh. Sự khác biệt nằm ở cách đánh giá, xét nghiệm và điều trị đúng hướng của bác sĩ.
Kháng kháng sinh là gì? Và tại sao lại xảy ra ở trẻ viêm tai giữa?
Theo bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng, “kháng kháng sinh” không phải là việc cơ thể trẻ kháng lại thuốc, mà là vi khuẩn kháng lại thuốc. Khi một loại vi khuẩn gây viêm tai giữa tiếp xúc nhiều lần với kháng sinh (nhất là khi dùng sai thuốc, sai liều, hoặc dừng thuốc giữa chừng), chúng dần biến đổi cấu trúc để tránh bị tiêu diệt. Kết quả là, những lần điều trị sau, thuốc cũ không còn tác dụng nữa.
Trẻ em là nhóm dễ gặp kháng kháng sinh nhất vì:
-
Hệ miễn dịch còn yếu, dễ nhiễm bệnh lặp đi lặp lại.
-
Cha mẹ thường tự ý mua kháng sinh hoặc dùng lại đơn cũ.
-
Nhiều trường hợp dừng thuốc sớm khi trẻ “đỡ hơn”.
Những sai lầm này khiến vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn mà chỉ “núp tạm”, rồi tái phát mạnh mẽ hơn, gây viêm tai giữa tái đi tái lại, khó điều trị.
Làm thế nào để biết trẻ bị viêm tai giữa có kháng kháng sinh hay không?
Khi trẻ điều trị viêm tai giữa mà sau 5–7 ngày không cải thiện, hoặc tái phát nhanh sau khi ngừng thuốc, bác sĩ sẽ nghi ngờ tình trạng kháng kháng sinh. Tuy nhiên, để kết luận chính xác, cần xét nghiệm vi sinh – tức là tìm ra chính xác loại vi khuẩn gây bệnh và loại kháng sinh mà vi khuẩn kháng lại.
Các bước thường được thực hiện gồm:
-
Lấy mẫu dịch tai giữa hoặc dịch mũi họng để nuôi cấy vi khuẩn.
-
Phân tích độ nhạy kháng sinh (Antibiotic Sensitivity Test).
-
Dựa trên kết quả, bác sĩ sẽ chọn loại kháng sinh còn hiệu lực để điều trị đúng đích.
👉 Nói cách khác, chỉ khi xác định được “con vi khuẩn đó là gì, nó kháng với thuốc nào”, bác sĩ mới có thể kê đúng loại kháng sinh giúp trẻ khỏi hẳn.
Không phải cứ uống kháng sinh lâu mà không khỏi là “kháng kháng sinh”
Rất nhiều cha mẹ nghe thấy cụm “kháng kháng sinh” là hoang mang, nghĩ con mình mắc phải tình trạng nguy hiểm. Nhưng thực tế, bác sĩ cho biết, nguy cơ kháng tất cả các loại kháng sinh là rất thấp. Dù một chủng vi khuẩn có thể kháng với vài loại thuốc phổ biến, thì vẫn luôn có những kháng sinh khác còn hiệu quả, chỉ là chưa được phát hiện hoặc chưa được sử dụng đúng phác đồ.
Trong viêm tai giữa, nhiều trường hợp không khỏi không phải do kháng kháng sinh, mà do:
-
Phác đồ điều trị chưa đủ liều hoặc chưa đúng thời gian.
-
Vi khuẩn chưa bị tiêu diệt hết, dẫn đến tái viêm sau vài ngày ngưng thuốc.
-
Tình trạng viêm tái lại do hệ miễn dịch yếu hoặc trẻ chưa được chăm sóc đúng cách sau điều trị.
Ví dụ: Trẻ uống kháng sinh 5–7 ngày, thấy đỡ thì cha mẹ tự ý dừng thuốc. Sau 3–4 ngày, triệu chứng lại quay lại – không phải do kháng kháng sinh, mà vì điều trị chưa đến đích của một đợt viêm tai giữa cấp.
Điều trị viêm tai giữa khi nghi ngờ kháng kháng sinh: Cách tiếp cận đúng
Bác sĩ Tai Mũi Họng thường không vội đổi thuốc liên tục, mà sẽ đánh giá tổng thể trước khi kết luận. Hướng xử trí thường bao gồm:
1. Xác định rõ chủng vi khuẩn và mức độ kháng thuốc
-
Tiến hành cấy dịch tai để xác định loại vi khuẩn.
-
Đánh giá mức độ “độ nhạy kháng sinh” – tức là mức độ bị tiêu diệt của vi khuẩn khi tiếp xúc với thuốc.
Từ đó, bác sĩ mới lựa chọn loại kháng sinh còn hiệu quả, tránh lạm dụng nhiều loại không cần thiết.
2. Điều chỉnh phác đồ điều trị
Mỗi độ tuổi và tình trạng viêm tai giữa khác nhau sẽ có phác đồ riêng. Trẻ nhỏ có thể cần kháng sinh dạng uống hoặc tiêm, trong khi trẻ lớn có thể đáp ứng tốt với dạng uống liều cao hơn. Thời gian điều trị cũng khác nhau, thường kéo dài 7–10 ngày, hoặc hơn với các trường hợp viêm nặng.
3. Dừng kháng sinh trong trường hợp nhẹ
Với những trường hợp viêm tai giữa nhẹ, không có biến chứng, bác sĩ có thể chỉ định ngừng kháng sinh và chăm sóc hỗ trợ:
-
Vệ sinh mũi họng sạch sẽ.
-
Duy trì thông khí tai giữa bằng xịt rửa mũi đúng cách.
-
Theo dõi sát các dấu hiệu sốt, đau tai, nghe kém.
Khi đó, hệ miễn dịch của trẻ sẽ tự xử lý phần viêm còn lại, giúp cơ thể hồi phục tự nhiên mà không cần lạm dụng thuốc.
Vì sao không nên tự ý đổi kháng sinh cho trẻ?
Khi thấy con không cải thiện sau vài ngày, nhiều phụ huynh thường đổi thuốc theo lời khuyên truyền miệng hoặc dựa vào toa cũ. Điều này cực kỳ nguy hiểm vì:
-
Gây rối loạn hệ vi sinh tự nhiên trong cơ thể trẻ.
-
Tăng nguy cơ kháng kháng sinh thật sự.
-
Làm mờ triệu chứng, khiến bác sĩ khó chẩn đoán chính xác.
Chỉ bác sĩ có thể đánh giá được thuốc nào còn hiệu quả, liều lượng bao nhiêu, dùng trong bao lâu. Tự ý đổi thuốc không những không giúp khỏi mà còn khiến bệnh diễn biến phức tạp hơn.
Vai trò của miễn dịch trong điều trị viêm tai giữa kháng kháng sinh
Một điểm quan trọng bác sĩ nhấn mạnh là:
“Có những trường hợp chúng ta có thể dừng kháng sinh lại và hỗ trợ chăm sóc để cơ thể tự xử lý phần viêm đó.”
Điều này chỉ đúng khi trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh và tình trạng viêm không quá nghiêm trọng. Khi đó, cơ thể có thể tự tiêu diệt vi khuẩn, giảm viêm và hồi phục mà không cần thuốc mạnh.
Ngược lại, nếu trẻ thường xuyên ốm, dinh dưỡng kém, hoặc đang mắc bệnh nền, miễn dịch yếu sẽ khiến viêm tai giữa kéo dài, dễ bội nhiễm nặng hơn.
Bởi vậy, bên cạnh việc điều trị, cha mẹ nên:
-
Tăng cường dinh dưỡng cân đối, đủ đạm, vitamin, kẽm.
-
Cho trẻ ngủ đủ giấc, tránh môi trường khói bụi, khói thuốc.
-
Rửa mũi họng hằng ngày bằng dung dịch an toàn cho trẻ em.
Phòng tránh kháng kháng sinh ngay từ đầu – điều cha mẹ nào cũng cần biết
Phòng bệnh luôn dễ hơn chữa bệnh, đặc biệt khi nói đến kháng kháng sinh. Dưới đây là 5 nguyên tắc cha mẹ nên ghi nhớ:
-
✅ Không tự ý dùng kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
-
✅ Uống đủ liều – đúng thời gian – đúng thuốc. Không ngưng giữa chừng dù trẻ có vẻ khỏe hơn.
-
✅ Tái khám đúng hẹn để bác sĩ đánh giá hiệu quả điều trị.
-
✅ Không dùng đơn thuốc cũ cho lần bệnh mới.
-
✅ Giữ vệ sinh mũi họng cho trẻ mỗi ngày, đặc biệt trong mùa lạnh hoặc khi đi nhà trẻ.
Khi cha mẹ tuân thủ đúng các nguyên tắc này, nguy cơ kháng kháng sinh giảm rõ rệt, đồng thời hạn chế tình trạng viêm tai giữa tái đi tái lại ở trẻ nhỏ.
Tóm lại: Kháng kháng sinh không đáng sợ nếu được chẩn đoán và điều trị đúng cách
“Kháng kháng sinh” không phải là dấu chấm hết trong điều trị viêm tai giữa ở trẻ. Vấn đề quan trọng là phải chẩn đoán đúng nguyên nhân, xét nghiệm chính xác, và theo dõi điều trị đủ phác đồ. Việc lạm dụng hoặc dừng thuốc giữa chừng mới là nguyên nhân khiến vi khuẩn ngày càng thông minh hơn, khiến trẻ bệnh dai dẳng.
Nếu trẻ có dấu hiệu viêm tai giữa kéo dài, tái phát nhiều lần, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng để được kiểm tra, tránh tự ý dùng thuốc. Việc điều trị đúng hướng ngay từ đầu sẽ giúp trẻ khỏi nhanh hơn, không biến chứng, và hạn chế tối đa nguy cơ kháng kháng sinh.
_______________
